Tại hội nghị thượng đỉnh BRICS mới đây ở Rio de Janeiro, các quốc gia đang phát triển đã đồng loạt phản bác cáo buộc của Tổng thống Donald Trump rằng họ mang tư tưởng “chống Mỹ”. Ông Trump đe dọa sẽ áp thuế bổ sung 10% đối với toàn bộ các thành viên BRICS — gồm Brazil, Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và Nam Phi — với lý do khối này đang cổ súy cho các chính sách đối đầu với Mỹ. Động thái này diễn ra vào thời điểm chính quyền Mỹ chuẩn bị hoàn tất một loạt hiệp định thương mại với nhiều quốc gia trước thời hạn ngày 9 tháng 7, mốc mà các biện pháp trả đũa thương mại quy mô lớn có thể được kích hoạt.
Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva đã mạnh mẽ bác bỏ lập luận của ông Trump, khẳng định rằng “thế giới không cần một hoàng đế” — lời phát biểu mang hàm ý nhắm đến vai trò quyền lực toàn cầu của Mỹ và hành vi đe dọa đơn phương của Trump. Ông Lula nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ quyền quốc gia và nguyên tắc cân bằng trong thương mại quốc tế, cho rằng nếu Mỹ đơn phương áp đặt thuế quan thì các quốc gia khác hoàn toàn có quyền đáp trả tương xứng. Nhà lãnh đạo Brazil cũng chỉ trích cách tiếp cận của Trump là “thiếu trách nhiệm và kém hiệu quả”, và cho rằng những vấn đề mang tầm quan trọng toàn cầu như vậy cần được giải quyết thông qua con đường đối thoại ngoại giao, thay vì các phát ngôn qua mạng xã hội.
Khối BRICS, vốn được thành lập như một lực lượng đối trọng với các định chế toàn cầu do phương Tây chi phối, đã chính thức mở rộng thành phần với sự tham gia mới của Indonesia, Iran, Ai Cập, Ethiopia và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Mục tiêu của BRICS không phải để đối đầu trực diện với Mỹ, mà để xây dựng một mô hình chính trị – kinh tế thay thế, phản ánh lợi ích và quan điểm của các nước đang phát triển. Bối cảnh này phản ánh cuộc cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt giữa Mỹ và nhóm các nền kinh tế mới nổi đang tìm cách tăng cường ảnh hưởng trong các vấn đề quốc tế, trong đó có việc một số thành viên BRICS đang xem xét giảm phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ trong giao dịch thương mại và tài chính.
Đe dọa mới nhất của ông Trump đánh dấu một bước leo thang lớn trong căng thẳng thương mại quốc tế, đặc biệt là khi đây sẽ là lần đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của ông mà Nga bị áp thuế — một diễn biến đáng chú ý trong bối cảnh kim ngạch thương mại giữa hai nước đã sụt giảm mạnh kể từ sau cuộc xâm lược Ukraine. Chính quyền Trump cũng đưa ra cảnh báo rằng bất kỳ quốc gia nào gia nhập hay thể hiện sự ủng hộ với BRICS trong tư tưởng “chống Mỹ” có thể phải đối mặt với các mức thuế trừng phạt bổ sung, củng cố hơn nữa chính sách bảo hộ quyết liệt mà ông đang theo đuổi.
Tóm lại, hội nghị BRICS lần này đã làm nổi bật những căng thẳng địa chính trị ngày càng rõ nét giữa Mỹ và một liên minh các nước đang phát triển đang nỗ lực định hình một trật tự toàn cầu mới. Trong khi Trump sử dụng các công cụ thuế quan nhằm thúc đẩy lợi ích thương mại quốc gia, các lãnh đạo BRICS nhấn mạnh vào nguyên tắc chủ quyền, tính tương hỗ và mong muốn xây dựng một mô hình thế giới công bằng hơn, ít phụ thuộc vào các cường quốc truyền thống. Cuộc đối đầu hiện nay không chỉ đơn thuần là mâu thuẫn thương mại, mà còn là biểu hiện của một giai đoạn chuyển mình trong cán cân quyền lực toàn cầu.