Vào ngày 20 tháng 9 năm 2023, học giả Nguyễn Đình Đầu đã qua đời tại TP.HCM, thọ 104 tuổi. Ông nổi tiếng với những nghiên cứu sâu rộng về lịch sử lãnh thổ Việt Nam và để lại một di sản quan trọng góp phần vào việc hiểu biết về địa lý và lịch sử của đất nước.
Sinh ngày 12 tháng 3 năm 1920 tại Hà Nội, Nguyễn Đình Đầu là một học giả tận tụy trong lĩnh vực địa lý và lịch sử. Sau khi hoàn thành bậc trung học, ông theo học Trường Bách nghệ Hà Nội và tốt nghiệp năm 1941. Ông đã tiếp tục học tập tại Pháp, bao gồm cả việc theo học tại Đại học Công giáo Paris, nơi ông tốt nghiệp vào năm 1953. Sự cam kết của ông đối với quê hương thể hiện rõ khi ông tham gia vào các nỗ lực ngoại giao trong những thời điểm lịch sử quan trọng, bao gồm việc tham dự Hội nghị Genève năm 1954 để ủng hộ phái đoàn Việt Nam do Phó Thủ tướng Phạm Văn Đồng dẫn đầu.
Học giả Nguyễn Đình Đầu có một bộ sưu tập bản đồ Việt Nam khổng lồ với hơn 3.000 tấm. (Ảnh:danviet)
Quay trở về Việt Nam vào năm 1955, Đầu bắt đầu sự nghiệp giảng dạy môn sử và địa lý tại Trường trung học Nguyễn Bá Tòng ở Sài Gòn, nay là Trường Bùi Thị Xuân. Trong những năm 1960, ông bắt đầu công bố các nghiên cứu của mình trên báo chí miền Nam, nhanh chóng được công nhận là một học giả uy tín. Bên cạnh công tác nghiên cứu, ông còn tham gia vào các hoạt động đấu tranh hòa bình và được coi là tiếng nói ôn hòa trong bối cảnh chính trị phức tạp của thời kỳ đó. Năm 1975, ông được Phó Tổng thống Nguyễn Văn Huyền cử đi thương lượng ngừng bắn tại Trại Davis.
Sau khi Việt Nam thống nhất, Đầu đã dốc toàn lực nghiên cứu về điền thổ và các tài liệu địa bạ thời Nguyễn, cung cấp thông tin quý giá về sở hữu và sử dụng đất trong suốt 200 năm. Ông đã sưu tập được hơn 3.000 bản đồ, bao gồm nhiều bản đồ cổ khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Tâm nguyện lớn nhất của ông là tổ chức triển lãm kho bản đồ quý giá này.
Học giả Nguyễn Đình Đầu – (Ảnh: TỰ TRUNG)
Nguyễn Đình Đầu là tác giả của nhiều công trình quan trọng, bao gồm 23 cuốn địa bạ, nghiên cứu về quân điền Bình Định, ba tập Tạp ghi Việt Sử Địa, cùng những phân tích về quốc hiệu và cương vực Việt Nam. Năm 2022, ông đã ủy thác toàn bộ quyền tác giả cho Nhà xuất bản Trẻ, đảm bảo rằng tiền tác quyền sẽ được chuyển vào Quỹ Văn hóa Sử Địa Nguyễn Đình Đầu nhằm hỗ trợ các nhà nghiên cứu trẻ trong lĩnh vực văn hóa và lịch sử.
Ông đã hai lần nhận Giải thưởng Trần Văn Giàu, lần thứ hai là cho cụm tác phẩm nghiên cứu về điền bạ và ruộng đất thời Nguyễn. Đến cuối đời, ông vẫn tiếp tục nghiên cứu và viết, sử dụng thành thạo công nghệ hiện đại để phục vụ cho công việc của mình.
Ngoài những đóng góp học thuật, Nguyễn Đình Đầu còn đặc biệt quan tâm đến các vấn đề của dân tộc. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đoàn kết và đã tích cực tham gia vào các cuộc thảo luận về chủ quyền của Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh Biển Đông. Những tác phẩm của ông về Hoàng Sa, Trường Sa, cũng như con đường giao thương cổ xưa, được xem là những tài liệu quan trọng cho việc hiểu biết về lịch sử Việt Nam.
Nguyễn Đình Đầu đã để lại một khối lượng kiến thức đồ sộ về lịch sử, địa lý và văn hóa. Bộ ba tập Tạp ghi Việt Sử Địa của ông không chỉ mang tính học thuật cao mà còn có yếu tố hồi ký, phản ánh cuộc đời của một học giả gắn liền với những thăng trầm của đất nước trong suốt một thế kỷ.
Sự ra đi của học giả Nguyễn Đình Đầu đánh dấu sự kết thúc một thời kỳ trong nghiên cứu Việt Nam. Những đóng góp của ông không chỉ bảo tồn di sản lịch sử phong phú của Việt Nam mà còn mở ra con đường cho các thế hệ học giả tương lai. Quỹ Văn hóa Sử Địa Nguyễn Đình Đầu sẽ đảm bảo rằng những giá trị mà ông đã xây dựng sẽ tiếp tục ảnh hưởng và truyền cảm hứng cho các thế hệ nghiên cứu sau này.
Tóm lại, sự ra đi của Nguyễn Đình Đầu không chỉ là mất mát lớn đối với cộng đồng học thuật mà còn là một dịp để tri ân những cống hiến vĩ đại của ông cho nền văn hóa và lịch sử Việt Nam. Di sản của ông sẽ tiếp tục sống mãi trong lòng người Việt và những ai yêu mến đất nước này.