Vào ngày 22 tháng 12 năm 2024, động thái gây tranh cãi của cựu Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, tuyên bố sẽ giành lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama, đã làm đảo lộn quan hệ song phương giữa Hoa Kỳ và Panama. Tranh chấp này, có nguồn gốc từ những lo ngại về thương mại và ảnh hưởng của Trung Quốc, đã đặt ra những câu hỏi cấp bách về luật pháp quốc tế, an ninh khu vực và trật tự toàn cầu.
Kênh đào Panama, một tuyến đường thủy nhân tạo kết nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, do Hoa Kỳ xây dựng vào đầu thế kỷ 20. Năm 1999, chủ quyền kênh đào được trao trả cho Panama theo Hiệp ước Torrijos-Carter. Tuy nhiên, Hoa Kỳ tiếp tục duy trì sự hiện diện quân sự trong khu vực, với lý do đảm bảo an ninh cho kênh đào.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã trở thành đối tác kinh tế chính của Panama. Điều này đã làm dấy lên mối quan ngại từ Hoa Kỳ về ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc đối với kênh đào, một tuyến đường biển quan trọng đối với lợi ích chiến lược của họ.
- Hoa Kỳ (Trump): Trump tuyên bố rằng Panama đang tính phí quá cao đối với các tàu bè đi qua kênh đào, gây tổn hại đến thương mại toàn cầu. Ông cũng bày tỏ lo ngại về ảnh hưởng gia tăng của Trung Quốc đối với kênh đào, coi đó là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia Hoa Kỳ.
- Panama (Varela): Tổng thống Panama, Juan Carlos Varela, bác bỏ cáo buộc của Trump, khẳng định rằng Panama có toàn quyền kiểm soát kênh đào và các khu vực xung quanh. Ông nhấn mạnh rằng tiền phí kênh đào dựa trên chi phí vận hành và bảo trì và Trung Quốc không có ảnh hưởng đến hoạt động của kênh đào.
- Các chuyên gia: Nhiều chuyên gia luật quốc tế và quan hệ quốc tế bày tỏ sự hoài nghi về tính pháp lý của tuyên bố của Trump. Họ lưu ý rằng Hiệp ước Torrijos-Carter trao quyền kiểm soát hoàn toàn kênh đào cho Panama và không có cơ sở pháp lý nào cho Hoa Kỳ để giành lại quyền kiểm soát.
Tranh chấp Kênh đào Panama có thể dẫn đến những hậu quả đáng kể:
- Căng thẳng song phương: Tuyên bố của Trump đã làm căng thẳng mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Panama. Panama có thể đáp trả bằng cách giảm hợp tác về các vấn đề khác như an ninh khu vực.
- Bất ổn khu vực: Tranh chấp có thể gây bất ổn cho khu vực Trung Mỹ, vốn đã phải đương đầu với tội phạm có tổ chức và buôn bán ma túy.
- Gián đoạn thương mại toàn cầu: Kênh đào Panama là một tuyến đường biển quan trọng đối với thương mại thế giới. Tranh chấp có thể gây ra sự gián đoạn trong việc lưu thông hàng hóa, ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu.
- Tổn hại uy tín của Hoa Kỳ: Những tuyên bố của Trump đã làm tổn hại đến uy tín của Hoa Kỳ như một đối tác quốc tế đáng tin cậy. Các quốc gia khác có thể lo ngại về khả năng Hoa Kỳ đơn phương hủy bỏ các hiệp ước và xâm phạm chủ quyền của họ.
Tranh chấp Kênh đào Panama là một thách thức đáng kể đối với các nguyên tắc luật pháp quốc tế, an ninh khu vực và quan hệ song phương. Kết quả cuối cùng của tranh chấp vẫn chưa chắc chắn, nhưng rõ ràng nó sẽ có những tác động sâu rộng đối với mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Panama, cũng như trật tự địa chính trị toàn cầu.