Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), cơ quan tư pháp cao nhất của Liên Hợp Quốc, đã đưa ra một ý kiến tư vấn mang tính lịch sử vào ngày 23 tháng 7 năm 2025, khẳng định rằng tất cả các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia giàu có, có nghĩa vụ pháp lý trong việc giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó với biến đổi khí hậu. ICJ nhấn mạnh rằng sự không tuân thủ các cam kết quốc tế nhằm hạn chế hiện tượng ấm lên toàn cầu đặt ra một mối đe dọa nghiêm trọng và cấp thiết đối với nhân loại và hành tinh, đồng thời tái khẳng định rằng môi trường trong lành, khỏe mạnh và bền vững là một quyền con người cơ bản[1][4].
Tòa án yêu cầu các quốc gia phải hợp tác để đạt được các hành động giảm phát thải cụ thể và hiệu quả, trong đó ưu tiên việc nhanh chóng loại bỏ nhiên liệu hóa thạch nhằm duy trì mức tăng nhiệt độ toàn cầu không vượt quá 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. ICJ nhấn mạnh rằng các nước phát triển có trách nhiệm đặc biệt trong việc đi đầu thực hiện các biện pháp này do đóng góp lớn về khí thải trong quá khứ lẫn hiện tại. Phán quyết này đã liên kết hành động khí hậu trực tiếp với việc bảo vệ các quyền con người thiết yếu như quyền được sống, tiếp cận lương thực, chăm sóc sức khỏe và môi trường an toàn[1][2].
Đáng chú ý, ICJ cảnh báo rằng các quốc gia không hoàn thành nghĩa vụ có thể phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý trên trường quốc tế và có thể bị buộc phải bồi thường cho những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi biến đổi khí hậu – chẳng hạn như các quốc đảo nhỏ và các cộng đồng dễ bị tổn thương đang phải chống chọi với hiện tượng nước biển dâng và các hiện tượng thời tiết cực đoan. Phán quyết này được cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các quốc gia dễ bị tổn thương và các tổ chức môi trường, hoan nghênh như một bước đột phá trong việc buộc các nước phát thải lớn phải chịu trách nhiệm theo luật quốc tế[1][2][4].
Tòa án cũng bác bỏ quan điểm của một số quốc gia – bao gồm Mỹ và Anh – rằng các nghĩa vụ khí hậu chỉ giới hạn trong các thỏa thuận mang tính tự nguyện như Hiệp định Paris. ICJ khẳng định rằng, ngoài các hiệp định kí kết, các nguyên tắc rộng hơn của luật pháp quốc tế và quyền con người tạo ra các nghĩa vụ ràng buộc mạnh mẽ hơn. Nhờ đó, phán quyết trở thành một công cụ pháp lý mạnh mẽ để các nhà hoạt động đấu tranh vì công lý khí hậu có thể đòi hỏi hành động nhanh chóng trong việc giảm thiểu phát thải và tài trợ khí hậu cho các quốc gia đang phát triển, nhằm vừa hạn chế tổn hại tương lai vừa giải quyết hậu quả đã xảy ra[2].
Nhiều tổ chức xã hội dân sự xem ý kiến này là một “phao cứu sinh” dành cho các cộng đồng đang ở tuyến đầu chịu tác động của biến đổi khí hậu, tiếp thêm sức mạnh pháp lý để họ theo đuổi công lý vượt ra ngoài khuôn khổ các cuộc đàm phán chính trị. ICJ cũng nhấn mạnh rằng việc bảo vệ khí hậu không chỉ mang ý nghĩa với các thế hệ hiện tại mà còn là trách nhiệm đối với các thế hệ tương lai, nhấn mạnh hậu quả dài lâu của việc hành động – hay không hành động – đối với cuộc khủng hoảng khí hậu toàn cầu[1][2].
Tóm lược nội dung ý kiến của ICJ:
– Xác định rằng bảo vệ khí hậu là một nghĩa vụ pháp lý và một vấn đề quyền con người.
– Yêu cầu tất cả các quốc gia nhanh chóng giảm phát thải, đặc biệt là thông qua việc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch.
– Buộc các nước giàu có trách nhiệm cung cấp tài chính khí hậu và bồi thường cho các quốc gia bị thiệt hại nặng nề bởi biến đổi khí hậu.
– Củng cố cơ sở pháp lý cho hợp tác quốc tế và thực thi nghĩa vụ vượt ra ngoài các hiệp định tự nguyện.
– Nhấn mạnh mối đe dọa mang tính tồn vong mà biến đổi khí hậu gây ra đối với nhân loại và hành tinh.
Phán quyết này đánh dấu một mốc lịch sử trong luật pháp quốc tế và quản trị khí hậu, mở đường cho việc nâng cao trách nhiệm pháp lý đối với hành vi thiếu hành động trước biến đổi khí hậu, trong bối cảnh toàn cầu chuẩn bị cho các đàm phán khí hậu sắp tới như Hội nghị COP30[1][2][4][5].