Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã ban hành một ý kiến tư vấn mang tính lịch sử vào ngày 23 tháng 7 năm 2025, khẳng định rằng theo luật pháp quốc tế, các quốc gia có nghĩa vụ pháp lý phải chống lại biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường trước các tác động của khí thải nhà kính nhằm ngăn chặn những thiệt hại đối với người dân trên toàn thế giới và các thế hệ tương lai[1][2][4]. ICJ xác định rằng biến đổi khí hậu là một “mối đe dọa khẩn cấp và mang tính sống còn”, và rằng môi trường trong lành, an toàn và bền vững là một quyền con người cơ bản[2].
Phán quyết này làm rõ rằng những cam kết của các quốc gia theo các hiệp định quốc tế như Thỏa thuận Paris, Nghị định thư Kyoto, các hiệp ước về đa dạng sinh học và tầng ozone, cũng như các công ước quốc tế về quyền con người, đều tạo ra những nghĩa vụ có hiệu lực, buộc các quốc gia phải giữ mức nhiệt độ tăng không vượt quá 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp[1][7]. Các quốc gia phải thực hiện nghĩa vụ này với sự thận trọng cao độ (due diligence), hợp tác quốc tế để giảm lượng khí thải, loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch và hỗ trợ những quốc gia dễ bị tổn thương trước các tác động của biến đổi khí hậu[5]. ICJ nhấn mạnh rằng việc không tuân thủ các nghĩa vụ đó tạo thành một “hành vi quốc tế sai trái” (wrongful act), kéo theo trách nhiệm pháp lý như chấm dứt hành vi gây hại, cam kết không tái phạm và có thể bao gồm cả việc bồi thường thiệt hại[1][3][5].
Lập luận của Tòa án dựa trên sự gắn kết giữa bảo vệ môi trường và quyền con người, nhấn mạnh rằng việc bảo đảm các quyền như quyền sống, quyền được chăm sóc sức khỏe, quyền được tiếp cận thực phẩm và quyền được sống trong môi trường an toàn, đều phụ thuộc vào nỗ lực bảo vệ môi trường cho cả hiện tại và tương lai[1][2]. Tòa công nhận tính xuyên biên giới của khí thải gây hiệu ứng nhà kính và các tác động liên hệ của biến đổi khí hậu, đồng thời nhấn mạnh rằng các quốc gia cần hợp tác với tinh thần trách nhiệm toàn cầu và thực hiện nghĩa vụ của mình với mức độ tham vọng cao nhất[2][3].
Phản ứng đối với ý kiến tư vấn của ICJ đa phần là tích cực. Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã gọi phán quyết này là “một chiến thắng cho Trái đất, cho công lý khí hậu, và cho sức mạnh của giới trẻ trong việc thúc đẩy sự thay đổi”[1]. Các nhà hoạt động vì khí hậu, đặc biệt ở những khu vực dễ bị tổn thương như các đảo quốc Thái Bình Dương, ca ngợi quyết định này là một bước tiến quan trọng nhằm buộc các nước gây ô nhiễm lớn phải chịu trách nhiệm, đồng thời nâng cao công lý cho những cộng đồng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất[2][5]. Giới chuyên gia pháp lý xem đây là một thời điểm có tính bước ngoặt, có khả năng định hình lại chính sách khí hậu toàn cầu và trong nước, thúc đẩy các vụ kiện vì môi trường và biến các cam kết chính trị thành nghĩa vụ pháp lý bắt buộc[3].
Tóm tắt lại, ý kiến tư vấn mang tính đột phá của ICJ đã khẳng định các điểm then chốt sau:
– Các quốc gia có nghĩa vụ pháp lý theo luật quốc tế trong việc ngăn chặn biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.
– Biến đổi khí hậu là mối đe dọa đến các quyền con người cơ bản, do đó, bảo vệ môi trường cũng là bảo vệ nhân quyền.
– Các quốc gia cần giới hạn mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C, giảm phát thải khí nhà kính, loại bỏ nhiên liệu hóa thạch và tăng cường hợp tác quốc tế.
– Việc vi phạm nghĩa vụ này được coi là hành vi sai trái theo luật quốc tế, có thể yêu cầu chấm dứt hành vi, bảo đảm không tái phạm và bồi thường thiệt hại.
– Phán quyết này cung cấp một công cụ pháp lý mạnh mẽ nhằm củng cố công lý khí hậu và thúc đẩy trách nhiệm quốc tế một cách toàn diện.