Hiện tượng kỳ lạ này, được phát hiện lần đầu vào cuối những năm 2000, đã khiến không ít người phải đặt câu hỏi về ký ức của chính mình. Nó mô tả một trường hợp đặc biệt khi rất nhiều người cùng nhớ về một sự kiện hoặc chi tiết nào đó theo một cách giống nhau – nhưng thật ra, họ đều nhớ sai.
Một ví dụ nổi bật về hiện tượng này là khi mọi người khẳng định rằng nhân vật nổi tiếng của hãng phim hoạt hình có cái tên là “Looney Toons” thay vì “Looney Tunes”. Hoặc nhiều người nhớ rằng người đàn ông biểu tượng trong trò chơi cờ vua Monopoly có một chiếc kính lúp trên mắt – trong khi thực tế, ông ta chưa bao giờ đeo. Những ký ức kiểu này không chỉ xảy ra lẻ tẻ, mà diễn ra trên quy mô lớn, khiến người ta tin rằng có điều gì đó rất thật đã bị thay đổi hoặc xóa đi.
Hiện tượng này được gọi là “Mandela Effect” – do một số lượng lớn người tin rằng cựu Tổng thống Nam Phi Nelson Mandela đã qua đời trong tù vào những năm 1980. Thực tế là ông sống đến năm 2013, nhưng sự nhầm lẫn này phổ biến đến mức nhiều người còn nhớ các bản tin, bài tưởng niệm và cả bài phát biểu tang lễ tưởng tượng ra trong tâm trí mình. Điều này khiến giới tâm lý học quan tâm và bắt đầu tìm hiểu nguyên nhân vì sao nhiều người lại cùng nhớ sai một sự việc như vậy.
Có nhiều giả thuyết để lý giải hiện tượng này. Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là kết quả của ký ức không hoàn hảo. Não bộ con người không hoạt động như một chiếc máy quay lưu giữ chính xác mọi khoảnh khắc; thay vào đó, nó có xu hướng tái xây dựng ký ức mỗi khi nhớ lại điều gì đó. Trong quá trình này, các chi tiết có thể bị thay đổi hoặc gán những thông tin sai lệch vào. Khi nhiều người chia sẻ ký ức giống nhau, dù là sai, nhận thức tập thể sẽ khiến ký ức đó trở nên “có thật” trong tâm trí nhiều người.
Một số người lại yêu thích những cách giải thích mang tính giả thuyết như vũ trụ song song – giả định rằng sự sai lệch trong trí nhớ bắt nguồn từ việc chúng ta vô thức chuyển sang một dòng thời gian hoàn toàn khác. Mặc dù chưa có bằng chứng khoa học xác thực cho lý thuyết này, nó vẫn tạo nên cuộc thảo luận sôi nổi trên nhiều diễn đàn và mạng xã hội.
Dù nguyên nhân là gì, hiện tượng Mandela Effect đã trở thành một chủ đề hấp dẫn, hé lộ cách bộ não hoạt động và cách con người xây dựng thực tại cá nhân từ ký ức – dù đôi khi những gì chúng ta nhớ lại có thể hoàn toàn không đúng với sự thật.